Bırakın eleştirel düşünmeyi düşünmekten de yoksun bir milletiz. Dış kontrol odaklı yaşıyoruz. Bir üstümüz bize ne emrederse düşünmeden, yargılamadan direkt uygulamaya başlıyoruz. Sorgulamıyoruz! Okul yaşamında, evde, dışarda ve çoğu sosyal ortamda da durum böyle. Birer robot gibi yaşamımızı devam ettiriyoruz. Yaptığımız işleri yapmamız gerektiği için yapıyoruz. Monoton yaşamı seviyoruz belki de! Her şeyin aynı kalmasını aynı sıra ve düzeni takip etmesini istiyoruz. Çoğumuz böyle alışmadık mı zaten? Bugün düşünme becerisi yönünden yeterli olmadığımız gözler önünde. Düşünmeyi düşündüğümüz zaman hem birey olarak hem de toplum olarak çoğu şeyin farkında oluruz. Gerçekleştirdiğimiz eylemlerin farkına vardığımızda ve düşünmeyi öğrendiğimizde ise gerçek muhakeme gücümüz ortaya çıkar. Yaşamı sorgulamaya, birey olmaya ve kör düzene karşı gelmeye başlarız. İnsanlık ve toplum açısından ne büyük devrimdir eleştirel düşünmek! Daha doğrusu düşünmeyi düşünebilmek!

Konumuzun eleştirel düşünme ile ilgili bölümünü irdeleyelim. Nedir bu eleştirel düşünmek? Okullarda öğretilebilir mi? İnsan hayatında neyi değiştirir düşünmek? İnsan düşünmeden yaşayabilir mi? Bu yazımızda bütün bu soruların cevaplarını hep birlikte bulacağız. Eleştiri dediğimiz kavram toplum tarafından yanlış anlaşılıp olumsuz olarak nitelendirilebiliyor. Oysa durum farklı. Chance eleştirel düşünmeyi “gerçekleri analiz etme, fikirler üretip düzenleme, fikirleri savunma, karşılaştırmalar ve çıkarımlar yapma, savları değerlendirme ve problem çözme becerilerinin bir bütünü” olarak belirlemiştir. Eleştirel düşünme yapabilmek bireyin hayatında önemli bir konuma sahiptir. Mantık yürüterek sorgulama yapabilme, günlük hayatta karşılaşılan bir problemi çözme, önyargıları engelleme, bireyleşme ve yurttaş olabilme becerilerinin gelişimi bakımından önemli olan bir düşünme etkinliğidir. Eleştirel düşünme kendimizi oluşturmanın temel noktasıdır. Düşünebildiğimizin kanıtıdır. Bir şeylere körü körüne bağlanmaktansa muhakeme yapmak, yaşama bakış açımızı değiştirir.

Ancak okul dediğimiz eğitim ortamları eleştirel düşünmeyi engelliyor. Ders kitabı olarak öğrencilere sunulan etkinlikler eleştirel düşünme becerisini desteklemiyor. Eleştirel düşünme yetisinin geliştirilmesine ve oluşturulmasına imkan tanımıyor. Ezbere eğitim yöntemi gün geçtikçe yayılıyor. Gelecek nesilleri zehirliyor. Bilgi basamağından ziyade artık anlama, yorumlama, çıkarım yapma ve değerlendirme basamağına geçmemiz gerekiyor. En basitinden merkezi ve yerel sınavlarda yorum sorusuna yer yok, çoğunluğunca seçmeli sorulara yer veriliyor. Ezberden bilgi ile doğru şıkkı işaretliyoruz. Ancak sınavlarda sorulan soruların açık uçlu olması, sınav içeriklerinin eleştirel düşünmeyi yansıtacak biçimde değiştirilmesi ve en önemlisi kalıpları ölçmektense, öğrencinin yorumlama, eleştirel düşünme ve değerlendirme becerisini de destekler nitelikte olması gerekmekte. Aksi halde öğrencilerimiz, insanlarımız ve toplumumuz düşünemez duruma gelir.

Sınıf içerisinde konuşulup tartışabilen demokratik bir ortam yaratmak gerekir. Aynı şekilde öğrenciyi derste aktif tutmak, ders kitaplarının ötesine geçmek, öğrenci fikirlerine saygı duymak ve öğrenciyle etkileşim halinde olmak ve en önemlisi düşünme egzersizleri yapmak kişi hayatında olumlu sonuçlar doğuracaktır. Özgür düşünme ortamı eleştirel düşünme için en birincil kuraldır. Bu ortamın gerek öğretmen gerekse okul tarafından sağlanması gerekir. Öğrenci öğrenen, keşfeden, sorgulayan, yorumlayan, mantık yürüten, tartışabilen ve kendi fikirlerini oluşturabilen bireydir. Yeterli ortamlar ve imkanlar sağlandığında, sınırlar alışkanlıklar kırıldığında, gerekli zihniyet dönüşümü gerçekleştiğinde ve doğru öğrenme-  öğretme biçimi benimsetildiğinde birey hayat boyu doğru düşünmenin, eleştirel düşünmenin etkisini açıkça görebilir.